ارزیابی محیط دوستدار سالمند در کشورهای عضو اتحادیه اروپا

1-مقدمه

جمعیت کشورهای اتحادیه اروپا در حال پیر شدن است. افراد بالای پنجاه‌سال در حال حاضر 37 درصد از جمعیت اروپا را تشکیل می‌دهند، یعنی 190 میلیون شهروند. شمار افراد بالای شصت‌سال در دهه‌های آتی در حدود دو میلیون نفر افزایش می‌یابد، درحالی‌که جمعیت فعال و شاغل شروع به کاهش می‌کنند. تعداد افراد بسیار پیر که 80 سال و بالاتر هستند(1) که به‌احتمال‌زیاد نیاز به مراقبت دارند نیز افزایش خواهد یافت. درعین‌حال جوانان کمتر برای حمایت غیررسمی و رسمی و مراقبت در دسترس هستند؛ بنابراین امروزه راه‌حل‌های پایدار برای رسیدگی به چالش‌های مرتبط با پیری جمعیت باید موردتوجه قرار گیرد. از اقدامات اساسی برای سالمندان توان‌بخشی، بهبود مراقبت، توانمندسازی افراد برای ادامه فعالیت و مستقل از دیگران، ایجاد زمینه‌هایی برای سرمایه‌گذاری در حمایت از همکاری مساوی و معنی‌دار در زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه خود است. این را می‌توان از طریق ایجاد آنچه ما آن را محیط‌های سازگاربامحیط‌زیست می‌نامیم، یعنی سازگاری محیط‌های فیزیکی و اجتماعی با نیازهای مختلف نسل‌ها نام نهاد (1).در این نوشتار درصدد هستیم محیط دوستدار سالمند در کشورهای عضو اتحادیه اروپا را مورد بررسی قرار دهیم.سیستم یکپارچه اتحادیه اروپا،سطح توسعه‌یافتگی این منطقه و رفاه نسبی ساکنان آن موجب گشته تا بتوان مواردی را در شاخص های مختلف مورد بررسی قرار داد.

2-محیط دوستدار سالمند چیست؟

طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، محیط فیزیکی و اجتماعی تعیین‌کننده اصلی این است که آیا افراد می‌توانند سالم و مستقل باقی بمانند تا به سن سالمندی برسند(1). یک شهر یا منطقه زمانی شهر دوستدار سالمند است که شهروندان در هر سنی در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت کنند بدون در نظر گرفتن سن آن‌ها، به افراد احترام می‌گذارد و از آسیب‌پذیرترین افراد محافظت می‌کند. شهر دوستدار سالمند مکانی است که افراد حتی در سنین سالمندی سالم و فعال باشند. شهر دوستدار سالمند بدین معناست که با گوش دادن به شهروندان سالمند آنچه آن‌ها می‌خواهند و نیاز دارند را تأمین کنند. سازمان بهداشت جهانی در سال 2007 راهنمایی را منتشر کرد و هشت حوزه را که در تحقق شهر دوستدار سالمند مؤثر است مشخص کرد. این حوزه‌ها عبارت‌اند از: مسکن، حمل‌ونقل، فضاهای شهری و محیط‌زیست، مشارکت اجتماعی، مشارکت مدنی و اشتغال، احترام و انسجام اجتماعی، دسترسی به حمایت جامعه و خدمات بهداشتی و ارتباطات و اطلاعات. با جمع‌آوری نیازها و دیدگاه افراد سالمند، مقامات محلی و منطقه‌ای قادر به شناسایی نیازهای نهایی کاربران در هر یک از این حوزه‌ها می‌باشند. افراد سالمند درواقع بهترین موقعیت رادارند که بیان کنند چگونه شهر می‌تواند به مکان بهتری برای جمعیت سالمند تبدیل شود. همچنین لازم است که با تمام گروه‌های سنی مشورت گردد تا اطمینان حاصل شود که مقامات محلی و منطقه‌ای نیازهای نسل‌های مختلف را در نظر می‌گیرند (1).

3-چرا مقامات محلی و منطقه‌ای در اروپا باید بیشتر به شهر دوستدار سالمند و فاکتورهای آن توجه کنند؟

در بسیاری از کشورها، دولت‌های منطقه‌ای و محلی صلاحیت اداره امور مربوط به حوزه‌های مربوط به خدمات اجتماعی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش‌وپرورش، کارآفرینی، بازار کار، زیرساخت‌ها و حمل‌ونقل و غیره رادارند؛ بنابراین اقدامات آن‌ها بسیار مهم است که اجازه دهد افراد سالخورده در زندگی اجتماعی مشارکت کنند، از انزوای آن‌ها جلوگیری شود و کالاها و خدمات را برای شهروندان سالمند قابل‌دسترس‌تر ‌کند. سرمایه‌گذاری در محیط دوستدار سالمند منجر به توانمندسازی سالمندان به‌منظور مستقل شدن برای مدت طولانی و کاهش فشار بر مراقبین و خانواده‌های سالمندان می‌شود (2).

همچنین تحقق شهر دوستدار سالمند از طریق حمایت از سالمندان کمک می‌کند تا این گروه به‌طور فعال در زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه خود، به‌ویژه از طریق اشتغال و فعالیت‌های داوطلبانه مشارکت کنند. در یک مطالعه در انگلستان در سال 2011 نشان داده شد افراد بالای 65 سال 47 میلیون یورو از طریق مالیات، فعالیت‌های داوطلبانه، مصرف انرژی، تأمین مراقبت اجتماعی به اقتصاد انگلستان کمک نمودند. با توجه به پیری جمعیت، تخمین می‌زنند که این سهم تا سال 2030 تا 90 میلیون یورو افزایش خواهد یافت (1).

صرف‌نظر از مزایای اقتصادی، شهر دوستدار سالمند همچنین یک وسیله برای حصول اطمینان از حفظ حقوق افراد سالمند، صرف‌نظر از سن و توان آن‌هاست. درواقع تحقق شهر دوستدار سالمند تضمین می‌کند که از فرصت‌های برابر برای مشارکت در جامعه بهره‌مند شوند و به عزت‌نفس برسند. شهر دوستدار سالمند نه‌تنها برای سالمندان بلکه برای همه نسل‌ها مفید است برای مثال منجر به دسترسی بهتر امکانات در فضای شهری و امکانات حمل‌ونقل می‌گردد. ایجاد شهر دوستدار سالمند یک‌راه عالی برای مشارکت همه شهروندان صرف‌نظر از سن آن‌هاست و همکاری شرکا و گروه‌های مختلف با یکدیگر (سیاست‌گذاران، کارفرمایان، ارائه‌دهندگان خدمات، بازیگران اجتماعی، شهروندان و غیره) را ایجاد کرده و شهرها و مناطق را با مشارکت همه شهروندان، درگیر نموده و نقش کلیدی در تأثیرگذاری و تشویق این مشارکت‌ها بازی می‌کند (3).

4-مسکن سالمندان

مسکن باکیفیت خوب، مقرون‌به‌صرفه و به‌خوبی طراحی‌شده یکی از عناصر کلیدی برای سلامت و کیفیت زندگی افراد سالمند و همچنین اینکه آیا آن‌ها قادر به رشد مستقل و فعالانه در جامعه خود هستند می‌باشد. مسکن مناسب و نزدیکی آن به خدمات اجتماعی اجازه می‌دهد ساکنان سالمند به‌راحتی و با امنیت زندگی کنند. درحالی‌که مسکن مقرون‌به‌صرفه به آن‌ها آرامش و ثبات می‌دهد و به مشارکت اجتماعی آن‌ها کمک می‌کند. برای مثال:

در بروکسل سازمان مسکن بروکسل به افراد سالمند کمک می‌کند به اطلاعات و مشاوره در مورد راه‌های دستیابی به مسکن مناسب دسترسی پیدا کنند. همچنین درزمینهٔ کیفیت مراقبت از سالمندان و مبارزه با سو استفاده از سالمندان فعالیت می‌کنند (4).

در نانت فرانسه برنامه مسکن راه‌اندازی شده است که آپارتمان‌هایی را پیشنهاد می‌کند که می‌تواند در طول زندگی ساکنان با نیازهای مختلف آن‌ها سازگار باشد و دارای خصوصیات ذیل هست:

-پارتیشن‌ها را می‌توانید اضافه کنید تا اتاق‌های بیشتر / کمتر داشته باشید

-ارائه خدمات پشتیبانی تلفنی در صورت نیاز به سالمندان

-ایجاد فضاهایی برای ارتباط بین سالمندان در ساختمان و فضای محیط مسکونی ایجاد می‌شود

-فروشگاه‌ها در سطح زمین برای سالمندان در دسترس باشد (5).

در سال 2003 در اسپانیا نیز هیئت مسکن شهرداری پروژه شهری برای مسکن و خدمات اجتماعی بین نسلی را آغاز کرد که برای رسیدگی به نیازهای مسکن ویژه افراد سالمند و افراد جوان کم‌درآمد از طریق ارائه 244 واحد مسکن مقرون‌به‌صرفه در مناطق شهری، ایجاد محیطی حمایتی، محیط خانوادگی اقدام نمود (6).

5-مشارکت اجتماعی سالمندان

روابط اجتماعی و مشارکت اجتماعی به میزان زیادی به کیفیت زندگی سالمندان، هم ازلحاظ حمایت عملی و هم عاطفی کمک می‌کند. مشارکت در فعالیت‌های اوقات فراغت، اجتماعی، فرهنگی و معنوی، باعث تقویت همگرایی سالمندان در جامعه می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند که درگیر، آگاه و انگیزه‌ای برای شرکت در فعالیت‌هایی داشته باشند که در آن ارزش‌ها و نیازهای آن‌ها موردتوجه است. مشارکت سالمندان در فعالیت‌های اجتماعی به جلوگیری از انزوای اجتماعی کمک می‌کند. برای مثال در سوئیس برای اینکه سالمندان تشویق شوند که غذای کافی بخورند یک‌بار در هفته، یک گروه از سالمندان همراه با داوطلبینی، برای صرف ناهار به رستوران می‌روند. داوطلبین، سالمندانی را که دارای تحرک محدودی در خانه‌های خود هستند، برای صرف ناهار به رستوران می‌برند (7)

همچنین در ورشو (لهستان) یک مرکز برای فعالیت افراد سالمند ایجادشده است. اهداف این مرکز عبارت‌اند از: بهبود سلامت و رفاه شهروندان سالخورده، ترویج کار داوطلبانه، گفتگوی اجتماعی، بهبود ادراک عمومی از سالمندی و آماده ساختن افراد میانسال برای زندگی فعال در دوران سالمندانی (8).

6-مشارکت مدنی و اشتغال

چرا مشارکت مدنی و اشتغال مهم است؟ مشارکت مدنی و اشتغال سهم افراد سالمند را در زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه خود به رسمیت می‌شناسد، به‌عنوان‌مثال از طریق اشتغال یا فعالیت‌های داوطلبانه مشارکت در فعالیت‌های مدنی یا داوطلبانه سلامتی و رفاه آن‌ها را افزایش می‌دهد و درعین‌حال باعث می‌شود جامعه از دانش و تجربه سالمندان بهره‌مند شود، روابط بین نسلی در جمعیت را تقویت کرده و منجر به ارائه فرصت‌های یادگیری می‌شود. ایجاد نگرش مثبت کارفرمایان نسبت به حفظ و استخدام نیروی کار سالمند کمک به تضمین فرصت‌های شغلی برای سالمندان و فرصت‌های انتقال دانش برای نیروی کار جوان‌تر خواهد شد (9).

7-حمایت‌های جامعه و خدمات بهداشت و درمان

اجتماع سالم و مقرون‌به‌صرفه و خدمات اجتماعی و بهداشتی برای حفظ سلامت سالمندان، استقلال و فعالیت آن‌ها لازم است. تحقق این امر مستلزم تأمین و ارائه خدمات اجتماعی و مراقبتی به افراد سالمند است که بتوانند به‌راحتی زندگی کنند و تأمین کارکنان اجتماعی و بهداشتی آموزش‌دیده که بتوانند به‌راحتی این خدمات را عرضه نمایند. طیف وسیعی از مراقبت‌های پیوسته مانند مراقبت‌های پیشگیرانه، کلینیک‌های سالمندان، مراکز روزانه مراقبت‌های سالمندان، بیمارستان‌ها، مراکز توان‌بخشی، مراقبت از سالمندان در خانه از انواع خدمات موردنیاز سالمندان است.

برای مثال در استونی خدماتی به سالمندان ارائه می‌شود به‌منظور اینکه احساس امنیت افراد معلول و سالمند با استفاده از دکمه زنگ تلفن همراه توسعه داده شود. مشتریان می‌توانند از خدمات در شرایط اضطراری مانند سقوط، نیاز پزشکی غیرمنتظره یا در شرایطی که نیاز به خدمات نجات (آتش‌سوزی، انفجار و غیره) رادارند استفاده کنند. این کار آن‌ها را قادر می‌سازد تا در خانه‌هایشان تا زمانی که ممکن است زندگی کنند و ازنظر هزینه نسبت به مراقبت از شخص در مؤسسات ارزان‌تر است (10). شهرداری دانمارک نیز تسهیلاتی را فراهم نموده است به‌منظور ارتباط بین افراد سالمند و شهرداری به‌منظور ارائه و فراهم آوردن امکانات توان‌بخشی برای افراد سالمند و ناتوان. هدف این است که توانایی‌های فیزیکی، اجتماعی و شناختی سالمندان حفظ شود تا وابستگی مربوط به سالمندی به تعویق انداخته شود (11).

8-فضای شهری

فضای شهری و محله عنصر کلیدی است که زمینه را برای فعالیت بدنی، سلامت و رفاه سالمندان فراهم می‌کند. آن‌ها درواقع تأثیر قابل‌توجهی در تحرک، دسترسی به منابع و خدمات، مشارکت اجتماعی، استقلال و کیفیت زندگی افراد سالخورده دارند، زیرا منجر می شود زندگی روزانه خود را فراتر از راحتی خانه‌هایشان سپری کنند. شهر تمیز با حوزه‌های تفریحی که به‌خوبی نگهداری می‌شود، مناطق استراحت فراوان، مسیرهای پیاده‌روی امن و ساختمان‌های با معماری مناسب، یک محیط زندگی ایده آل برای افراد سالخورده را در خود جای‌داده است. این شریط می‌تواند افراد سالمند را تشویق کند تا از فضاهای شهری بهتر استفاده کنند و به آن‌ها کمک کند تا با دیگر ساکنان تعامل و ارتباط برقرار کنند. برای مثال در دیژون (فرانسه) 4 جلسه مشارکتی با افراد سالمند برگزار شد. در این جلسات شهروندان، ازجمله افراد سالمند را مورد مشورت قراردادند تا بدانند کدام مکان بهتر است که نیمکت‌ها را در فضای شهری نصب کنند. در بلژیک نیز در پیاده‌روها نشانه‌های ساده برای سالمندان و به‌ویژه برای افراد مبتلابه زوال عقل در نظر گرفته‌شده است (12).

9-حمل‌ونقل

هنگامی‌که افراد به سن سالمندی می‌رسند تحرک آن‌ها نیز دچار دگرگونی می‌شود. حمل‌ونقل عمومی قابل‌دسترس و مقرون‌به‌صرفه کلیدی برای اطمینان از اینکه افراد سالمند قادر به فعال شدن و مشارکت خود با جامعه خود هستند و می‌توانند به خدماتی نظیر مراقبت‌های پزشکی یا مراکز خرید دسترسی پیدا کنند و در یک کلمه با جهان واقعی ارتباط برقرار کنند. همچنین امکانات حمل‌ونقل کلیدی است که افراد سالمند را قادر می‌سازد که به‌طور مستقل زندگی کنند و از انزوای آن‌ها جلوگیری می‌کند. شرایط رانندگی و پارکینگ باید به‌گونه‌ای باشد که رانندگان سالمند را نیز در نظر داشته باشند. برای مثال اسلوونی در دسترسی به وسایل حمل‌ونقل عمومی بسیار سرمایه‌گذاری کرده است و وسایل نقلیه الکتریکی را نیز فراهم می‌کند که برای افراد سالمند به‌صورت رایگان برای تردد در اطراف مرکز شهر در دسترس هستند (13). در اتریش نیز در روزهای تعطیل تمهیداتی را برای مسافرت سالمندان فراهم می‌کنند و کارکنان وسایل حمل‌ونقل عمومی را به‌منظور کمک به افراد سالمند آموزش می‌دهند (14).

10-نتیجه‌گیری

ایجاد شهر دوستدار سالمند مستلزم هماهنگ کردن سیاست‌گذاری و خدمات است به‌طوری‌که آن‌ها به‌طور متقابل تقویت شوند. یکی از جنبه‌های مهم تحقق شهر دوستدار سالمند این است که افراد سالمند را در ارزیابی تمام بخش‌های شهر دوستدار سالمند شامل بهداشت، زیرساخت‌ها و سایر خدمات و همچنین در برنامه‌ریزی، پیاده‌سازی و نظارت درگیر کنند. سازمان بهداشت جهانی اصولی را برای تحقق شهر دوستدار سالمند مشخص کرده است که عبارت‌اند از:

-گوش دادن به خواسته‌های سالمندان و درگیر کردن آن‌ها در فرآیند برنامه‌ریزی

-ایجاد پیوستگی و اتحاد برای تحقق شهر دوستدار سالمند

-حرکت به سوی عمل: حتی با گام‌های کوچک می‌توان راه طولانی‌ای را طی کرد

براساس آنچه در متن اشاره شد و در راستای تحقق اصول سازمان بهداشت جهانی سیاست گذاری در کشورهای عضو اتحادیه اروپا به منظور تحقق شهر دوستدار سالمند روند روبه جلویی را طی نموده است.

منابع

1-World Health Organization.(2018). Age-friendly environments in Europe (AFEE).Available at: http://www.euro.who.int/en/health-topics/Life-stages/healthy-ageing/activities/age-friendly-environments-in-europe-afee .

2-Dahlan, A., Nicol, M., & Maciver, D. (2010). Elements of life satisfaction amongst elderly people living in institutions in Malaysia: a mixed methodology approach. Hong Kong Journal of Occupational Therapy, 20(2), 71-79.

3- Mohammad, N. M. N., & Abbas, M. Y. (2012). Elderly environment in Malaysia: Impact of multiple built environment characteristics. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 49, 120-126.

4-Brussels (Belgium): http://www.inforhomes-asbl.be/

5-Nantes (France): http://bit.ly/1ItE8TM

6-Alicante (Spain): http://bit.ly/12HZxaL.

7-Geneva (Switzerland): http://bit.ly/1qoRo6t

8-Warsaw (Poland): http://daaproject.eu/projects/warsaw/english/

9-Senior Enterprise Ireland http://www.seniorenterprise.ie/

10-Tallinn (Estonia): http://www.tallinn.ee/Teenus-Panic-button-service

11-Fredericia (Denmark): http://bit.ly/1seUqps

12- Dijon (France): http://bit.ly/1yL3oRh

13- Ljubljana (Slovenia): http://bit.ly/1vzl9gw

14- Salzburg (Austria): http://bit.ly/1AaseID