سیاست‌ «نوآوری» در اتحادیه اروپا

مقدمه

نوآوری از منظر تصمیم‌گیران ارشد اتحادیه اروپا به مثابه جلیقه نجات جدیدی است که اگر اتحادیه و دولت‌های عضو بدان چنگ زنند، از دریای متلاطم بحران‌ها و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی می‌توانند جان سالم به در برده و به ساحل رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی برسند. با توجه به چنین رویکردی و با درنظرگرفتن متغیرهای درونی و بیرونی، کمیسیون اروپا در مارس 2000 میلادی و همزمان با انتشار «استراتژی لیسبون»، دولت‌های عضو را ملزم به دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان کرده تا از این رهگذر بتوانند در کنار غلبه بر چالش‌های اجتماعی، شاهد رشد هوشمند، پایدار و فراگیر اقتصادی نیز باشند. باوجود اذعان اتحادیه اروپا به ناکامی در تحقق چنین هدفی، سند راهبردی «اروپا 2020»، همچون سند استراتژی لیسبون، دستیابی به رشد اقتصادی از طریق اقتصاد دانش‌بنیان را هدف اصلی اتحادیه در دهه دوم قرن بیست‌ویکم معرفی کرد.

یکی از ارکان اصلی اقتصاد دانش‌بنیان، مؤلفه «نوآوری» است. جوزف شومپیتر معتقد بود تکامل سرمایه‌داری ناشی از رقابت فناورانه بین بنگاه‌ها است. کارل مارکس در اثر معروف خود، «سرمایه»، این مسئله را بیان می‌کند که راه اصلی حفظ رقابت‌پذیری برای بنگاه‌ها در نظام سرمایه‌داری افزایش بهره‌وری با استفاده از ماشین‌آلات «جدیدتر» و «کاراتر» است. شومپیتر با نگاهی وسیع‌تر و جامع‌تر به رقابت فناورانه و با معرفی مفهوم نوآوری، کار مارکس را کامل‌تر کرد. درحالی‌که مارکس تجزیه‌وتحلیل خود را به مکانیزاسیون محدود کرده بود (یعنی نوآوری در فرآیندهای تولید)، شومپیتر عناصر دیگری را نیز به این تجزیه‌وتحلیل اضافه کرد که عبارت‌اند از: توسعه محصولات جدید یا گونه‌های جدیدی از یک کالا، معرفی نوع یا کیفیت جدیدی از مواد خام یا کالاهای واسطه‌ای، خلق (یا دسترسی به) یک بازار جدید و دسترسی به راه‌های جدیدی برای سازماندهی کسب‌وکار (کیوان‌ پناه 1388، 28).

نوآوری بدون «تحقیق» امکان بروز و ظهور ندارد، چراکه از دیدگاهی قابل‌اعتنا، تحقیق و توسعه را تلاشی هدفمند در جهت دستیابی به نوآوری دانسته‌اند. با توجه این موضوع، اتحادیه اروپا اولویت تخصیص سه درصد از تولید ناخالص داخلی به موضوع تحقیق و توسعه را ذیل سند «اروپا 2020» برای خود و دولت‌های عضو تعیین کرده تا بتواند با تحقق کامل این اولویت در پایان برنامه چشم‌انداز 2020 میلادی، 3.7 میلیون شغل ایجاد کرده و رقمی حدود 800 میلیارد یورو به تولید ناخالص داخلی اتحادیه تا پایان سال 2025 میلادی بیفزاید (Zagame 2010, 16).

در این راستا، سند «اروپا 2020» یکی از هفت ابتکار کلان خود با عنوان «اتحادیه نوآوری» را به مقوله تحقیق و نوآوری اختصاص داده و در «دستورالعمل‌های یکپارچه اروپا 2020» بر این موضوع نیز تأکید شده که دولت‌های عضو موظف به تأمین و تسهیل شرایط همسو با سیاست‌های اتحادیه هستند (European Commission 2010c, 10). حرکت اتحادیه اروپا به سمت اقتصاد هوشمند که مبتنی بر تحقیق و نوآوری است، در قالب ابتکار اتحادیه نوآوری تعریف شده، بااین‌حال، این ابتکار بیش از آن‌که یک راهبرد به‌حساب آید، شبیه کهکشانی است که درون خود بیش از 13 طرح و 34 برنامه اجرایی در حوزه‌های تحقیق، نوآوری و کارآفرینی دارد (Granieri and Renda 2012, 83).

تعریف و اهمیت نوآوری از دیدگاه اتحادیه اروپا

همان‌طور که گفته شد، به دلیل وجود رویکردهای گوناگون، تعریف مشخص و منحصربه‌فردی برای مفهوم نوآوری وجود ندارد. اتحادیه اروپا نیز به همین منوال، تعریف مشخصی از نوآوری ارائه نکرده، اما همزمان با انتشار سند «اروپا 2020»، کمیسیون اروپا ذیل ابتکار اتحادیه نوآوری، در توصیف این مفهوم آورده است:

«تغییراتی که نحوه درک، توسعه، تولید و دست‌یابی به محصولات، فرایندهای صنعتی و خدمات را سرعت بخشیده و ارتقا می‌دهد. تغییراتی که همچنین منجر به ایجاد اشتغال بیشتر، بهبود کیفیت زندگی شهروندان و ایجاد جوامع بهتر و همسو با محیط‌زیست می‌شود» (European Commission 6 October 2010).

تردیدی نیست که همچون تعریف مؤلفه «دانش»، کمیسیون اروپا بر ابعاد کاربردی نوآوری تأکید داشته و خواستار آن است که از طریق اجرای سیاست‌های نوآوری، رقابت‌پذیری اتحادیه در اقتصاد جهانی حفظ شده و چالش‌های اجتماعی رفع شود. افزون بر این، اتحادیه اروپا بر این باور است در عصر اقتصاد جهانی‌شده، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی هوشمند، پایدار و فراگیر از طریق توسل به تحقیق و نوآوری به دست خواهد آمد، بنابراین در سند «اروپا 2020» دولت‌های عضو اتحادیه اروپا موظف به ایجاد اشتغال کامل برای 75 درصد از نیروی کار بین سنین 20 تا 64 سال از طریق روش‌های گوناگون به‌خصوص اجرای سیاست‌های تحقیق و نوآوری هستند (European Commission 2010b, 30).

باوجود تأکید بسیار بر اهمیت نوآوری در اقتصاد و جامعه اتحادیه اروپا، آنچه این مؤلفه را شکل بخشیده و به آن قوام می‌بخشد، انجام تحقیقات گسترده، بدیع و عمدتاً کاربردی است. این موضوع به حدی برای اتحادیه دارای اهمیت است که از «سیاست نوآوری» خود با عنوان «سیاست تحقیق و نوآوری» یاد می‌کند. در همین راستا، اتحادیه اروپا در سال 2014 میلادی بودجه‌ای بالغ‌بر 80 میلیارد یورو برای دوره زمانی 7 ساله (2014 تا 2020) به‌منظور اجرای برنامه‌های حوزه تحقیق و نوآوری اختصاص داده است که نسبت به برنامه چارچوبی هفتم (2007-2013)، رشدی حدود 30 درصد دارد. مضاف بر این، نکته متمایز در برنامه «افق 2020» توجه به مقوله نوآوری برای نخستین بار است. پیش از اجرای این برنامه، تمرکز طراحان برنامه چارچوبی هفتم، تقویت بنیه تحقیق اتحادیه اروپا به‌طورعمده از طریق اجرای برنامه «منطقه تحقیق اروپا» بوده است. اما ناکارآمدی این دیدگاه در تبدیل ایده به ثروت و پیشی‌گرفتن رقبای سنتی و نوظهور اتحادیه در عرصه نوآوری، اتحادیه را ملزم به توجه ویژه در عرصه نوآوری کرد (EU Projects Office n. d.).

کمیسیون اروپا در باب اهمیت نوآوری به این موضوع اشاره کرده که صنایع اتحادیه اروپا به‌سوی بهره‌گیری هرچه بیشتر از دانش در حال حرکت هستند و آنچه رقابت‌پذیری صنایع اتحادیه را حفظ و ارتقا خواهد بخشید، توجه به مؤلفه نوآوری است. بر اساس آمار رسمی کمیسیون اروپا، 79 درصد از شرکت‌هایی که حداقل یک دستاورد نوآورانه از سال 2011 ارائه کرده‌اند، بیش از 25 درصد بر درآمد خالص آن‌ها تا سال 2014 میلادی افزوده شده است که این امر حاکی از توجه ویژه صنایع به تحقیق و توسعه و تبدیل ایده به کالا و خدمات نوآورانه است (Flash Eurobarometer May 2014, 16).

از دیدگاه تصمیم‌گیران اتحادیه اروپا، نوآوری نه تنها در شرایط عادی اقتصادی، بلکه در دوران سخت اقتصادی نیز راه نجات محسوب می‌شود. پس از بحران مالی در سال 2008 و همزمان با آغاز بحران بدهی در پایان دهه اول قرن بیست‌ویکم میلادی، کمیسیون اروپا در مقدمه سند معرفی ابتکار «اتحادیه نوآوری» در ششم اکتبر 2010 میلادی این سؤالات را مطرح می‌کند که اساساً در شرایطی که کسری عمومی بر اتحادیه سایه افکنده و تعداد نیروی کار در حال افول است، چه مؤلفه‌ای منجر به حفظ رقابت‌پذیری اتحادیه خواهد شد؟ همچنین چه رویکردی باعث بازگشت اقتصاد اتحادیه اروپا به ریل مناسب خود شده و چگونه می‌توان به رشد و اشتغال بالا دست‌یافت؟ کمیسیون اروپا در حوزه اجتماعی نیز این سؤال را پیش کشیده که چالش‌های فزاینده اجتماعی در سطح اتحادیه اروپا همچون تغییرات آب‌وهوایی، ناامنی در حوزه انرژی، کمبود منابع و تغییرات جمعیتی از چه منظر قابل پاسخگویی است؟ کمیسیون اروپا برای جملگی این موارد، این پاسخ را مطرح می‌کند که نوآوری، کلید حل مشکلات اتحادیه اروپا در دهه پیش ‌رو است (European Commission 2010a, 5).

بررسی روندها و سیاست‌های اقتصادی اتحادیه اروپا گویای آن است که اتحادیه به سمت اقتصاد دانش‌بنیان در حرکت است و این اقتصاد را نه هدف خود بلکه به‌منزله ابزاری برای حفظ رقابت‌پذیری صنایع و کسب رشد اقتصادی می‌داند آنچه به اقتصاد دانش‌بنیان قوام و دوام می‌بخشد، نه فقط مؤلفه دانش، بلکه بهره‌گیری از دانش و تحقیق در عرصه نوآوری و ارائه کالاها و خدمات نوآورانه است تا از این رهگذر اهداف اقتصادی و اجتماعی خود نائل آید. به همین منظور، کمیسیون اروپا برای نخستین بار در سند «اروپا 2020» سخن از اهمیت و کاربرد جدی نوآوری در عرصه اقتصاد کلان و چالش‌های اجتماعی به‌میان آورده است. مبحث نوآوری ازاین‌جهت دارای اهمیت است که سند مزبور نخستین طرح ابتکار خود را به مقوله نوآوری اختصاص داده و ابتکار «اتحادیه نوآوری» را تعریف و تدوین کرده است (European Commission 2010d, 10).

در بیانی موجز، «اتحادیه نوآوری» راهبردی است که منجر به ایجاد محیطی مبتنی بر نوآوری می‌شود و در تبدیل ایده‌های کاربردی به محصولات و خدمات شتاب بیشتری خواهد بخشید. این روند درنهایت به نفع رشد اقتصادی و افزایش نرخ اشتغال مطابق با اولویت‌های کلان سند «اروپا 2020» خواهد بود (Nakamura et al. 2013, 58). بحران اقتصادی در سال 2008 نیز که روند سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه تحقیق و توسعه را با افت جدی روبه‌رو کرد، مزید بر علت شد تا طرح «اتحادیه نوآوری» با بازتعریف و تأکید بر اهمیت تحقیق و نوآوری در رشد اقتصادی و حفظ برتری صنایع اروپا، از طریق اجرای طرح‌های مرتبط و تخصیص بودجه کافی در قالب برنامه «افق 2020» در دستورکار اتحادیه و دولت‌های عضو قرار گیرد.

ابتکار اتحادیه نوآوری

نیاز به ابتکار «اتحادیه نوآوری» ازآن‌جهت بوده که اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر با «وضعیت اضطراری نوآوری» روبه‌رو بوده است. تا پایان سال 2010 میلادی، اتحادیه اروپا تقریباً هشت‌دهم درصد (0.8%) از آمریکا و 1.5 درصد از ژاپن در حوزه تحقیق و توسعه کمتر سرمایه‌گذاری کرده است. به‌علاوه، هزاران نفر از محققان و نوآوران اروپا به کشورهایی که شرایط کار و فعالیت مهیاتر بوده، مهاجرت کرده‌اند. قدرت‌های نوظهور نیز با سرمایه‌گذاری گسترده در عرصه تحقیق و نوآوری در حال ربودن گوی سبقت هستند. برآیند این تحولات، اتحادیه را ملزم به اندیشیدن درباره رهایی از «وضعیت اضطراری نوآوری» کرده است (European Commission 30 March 2015).

«ابتکار نوآوری» عنوان طرحی است که اتحادیه اروپا در سال 2010 ذیل سند راهبردی «اروپا 2020» در پاسخ به وضعیت اضطراری نوآوری در سطح اتحادیه اروپا تدوین کرد و به دنبال آن است که با اجرای این طرح تا پایان سال 2020 میلادی، برای 7.3 میلیون شهروند کشورهای عضو اتحادیه اروپا شغل جدید ایجاد کرده و تا پایان سال 2025 میلادی بر تولید ناخالص داخلی سالانه اتحادیه رقمی بالغ‌بر 800 میلیارد یورو بیفزاید (Jovanovic 2013, 235).

اگرچه ابتکار «اتحادیه نوآوری» با هدف تقویت سیاست نوآوری اتحادیه تدوین شده، اما از مقوله تحقیق و توسعه نیز غفلت نکرده است، به‌طوری که کمیسیون اروپا موظف به تخصیص سه درصد از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا به موضوع تحقیق و توسعه است. نکته جالب و البته قابل‌تأمل، گرایش اجتماعی ابتکار اتحادیه نوآوری است. در نخستین بند از این طرح، کمیسیون اروپا موظف شده نسبت به اجرای کامل طرح «منطقه تحقیق اروپا» اقدام کرده و سیاست‌هایی را ترسیم کند که در نتیجه آن بتوان بر چالش‌های اجتماعی همچون امنیت انرژی، حمل‌ونقل، تغییرات آب‌و‌هوایی، ارتقای سلامت شهروندان، کهنسالی جامعه و نظایر آن فائق آید (European Commission 2010a, 25).

طرح «اتحادیه نوآوری» دربرگیرنده 34 برنامه اجرایی است که تمامی موضوعات مرتبط با مؤلفه نوآوری از آموزش تا تجاری‌سازی ایده‌ها را دربرمی‌گیرد. تجمیع تمامی موضوعات ذیل یک طرح نشان از ناکارآمدی سیاست‌های نوآوری در دهه‌های گذشته دارد، به‌طوری که برای مثال درحالی‌که اهمیت تحقیق بر نوآوری بر هیچ دولتی پنهان نیست، اما تحقیقاتی که در سطح اتحادیه اروپا صورت می‌گرفت به‌طورعمده غیرکاربردی بوده و آن دستاورد لازم در جهت ایجاد نوآوری و تبدیل آن تحقیق و پژوهش‌ها به کالا و خدمات امری ناممکن به نظر می‌رسید. ازاین‌رو، ابتکار اتحادیه نوآوری با تجمیع تمامی موضوعات مرتبط با مقوله نوآوری سعی در تسهیل سیاستگذاری و تسریع روند نوآوری در سطح اتحادیه اروپا داشته است (Granieri and Renda 2010, 17).

با بررسی طرح «اتحادیه نوآوری» این موضوع عیان می‌شود که سه حوزه تحقیق، نوآوری و کارآفرینی در اولویت توجه کمیسیون اروپا قرار دارد. در مقوله تحقیق، کمیسیون اروپا موظف به اجرای «منطقه تحقیق اروپا» شده و در حوزه نوآوری، تقویت «موسسه نوآوری و فناوری اروپا» برای ایجاد پیوند میان آموزش و تحقیقات با نوآوری در صدر اهداف طرح اتحادیه نوآوری قرار دارد. اما آنچه این دو حوزه را به خود مرتبط کرده و فقدان آن موجب ناکارآمدی سیاست‌های نوآوری در اتحادیه اروپا می‌شود، مبحث حمایت مالی از طرح‌های تحقیقاتی در جهت ارائه کالاها و خدمات نوآورانه است. سند «اروپا 2020» به این موضوع اشاره مستقیم داشته که حمایت‌نکردن اتحادیه و دولت‌های عضو از صنایع کوچک و متوسط مانع از تحقق سیاست نوآوری و اجرای کامل طرح «اتحادیه نوآوری» خواهد شد (European Commission 2010d, 10).

به‌طورکلی، در راستای اجرای اتحادیه نوآوری، طرح‌ها و برنامه‌های متعددی برای تقویت مؤلفه «تحقیق» در نظر گرفته شده، چرا که کمیسیون اروپا بر این عقیده است تحقیقات کاربردی تلاشی هدفمند در جهت دستیابی به نوآوری است. در صدر برنامه‌های مرتبط با حوزه تحقیق، بازنگری در ماهیت و اجرای کامل «منطقه تحقیق اروپا» برای کمیسیون اروپا از اهمیت و اولویت بسیار بالایی برخوردار بوده و حتی این موضوع به‌عنوان وظیفه کمیسیون اروپا در سند «اروپا 2020» نیز مورد اشاره صریح قرار گرفته است (European Commission 2010d, 10).

منطقه تحقیق اروپا

برنامه «منطقه تحقیق اروپا» بیش از آن که در قالب سند راهبردی «اروپا 2020» ذیل ابتکار «اتحادیه نوآوری» قابل‌تعریف باشد، مربوط به دهه اول قرن بیست‌و‌یکم است. پس‌ازآن که سران اتحادیه اروپا در نشست لیسبون در مارس 2000 میلادی، دانش را نیروی پیش‌برنده اتحادیه اروپا و حرکت به سمت جامعه دانش را هدف غایی اتحادیه معرفی کردند، مصوب شد برای تحقق اهداف بالا، سه درصد از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا به موضوع تحقیق و توسعه اختصاص یابد. این تخصیص بودجه منجر به تعریف برنامه‌ای با عنوان «منطقه تحقیق اروپا» با هدف ایجاد همگرایی میان تمامی بازیگران در عرصه علم و فناوری شد. الزام دولت‌های عضو اتحادیه اروپا به تخصیص بودجه‌ای قابل‌توجه به موضوع تحقیق و توسعه ازآن‌جهت بود که کمیسیون اروپا وضعیت اتحادیه در حوزه تحقیق را نگران‌کننده توصیف کرده بود (Granieri and Renda 2012, 83).

کمیسیون اروپا در یکی از اسناد خود به تاریخ هجدهم ژانویه 2000 میلادی، وضعیت تحقیق در سطح اتحادیه را این‌گونه تشریح کرده بود:

1. میانگین بودجه اختصاص‌یافته به حوزه تحقیق در سطح اتحادیه اروپا برابر با 1.8 درصد تولید ناخالص داخلی اروپا است، درحالی‌که این مقدار در آمریکا و ژاپن به ترتیب برابر با 8.2 و 2.9 درصد تولید ناخالص داخلی است.
2. درحالی‌که اختلاف سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه میان آمریکا و اتحادیه اروپا در سال 1992 برابر با 12 میلیارد یورو بوده، این رقم در سال 1998 به عدد 60 میلیارد یورو رسیده است.
3. درحالی‌که از هر هزار نفر شاغل در صنایع اروپا تنها 2.5 نفر (0.25 درصد) در بخش تحقیق و توسعه مشغول به فعالیت هستند، این نسبت در آمریکا برابر با 6.7 درصد و ژاپن برابر با 6 درصد است.
4. تعداد دانشجویان اروپایی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های آمریکا دوبرابر تعداد دانشجویان آمریکایی حاضر در دانشگاه‌های اروپا است و 50 درصد از فارغ‌التحصیلان اروپایی مقطع دکترا در دانشگاه‌های آمریکا هیچ‌گاه به کشور خود بازنگشته‌اند.

کمیسیون اروپا در ادامه آمار و ارقام بالا به این موضوع اشاره می‌کند که اگرچه پیشرفت‌های فناورانه موجب اشتغال‌زایی برای فردای اتحادیه خواهد شد، اما این تحقیق و توسعه است که منجر به ایجاد شغل برای پس‌فردای اتحادیه خواهد بود (به این موضوع اشاره دارد که افزایش نرخ اشتغال بیشتر متأثر از تحقیق و توسعه است تا پیشرفت فناوری) (European Commission 2000, 4-5). ازاین‌رو، کمیسیون اروپا در پیش‌بینی خود استمرار چنین روندی را ناکامی احتمالی در تبدیل اقتصاد اتحادیه اروپا به یک اقتصاد رقابت‌پذیر و مبتنی بر دانش برشمرد و چاره برون‌رفت از این وضعیت را ایجاد «منطقه تحقیق اروپا» دانست. شاید بتوان کارویژه اصلی «منطقه تحقیق اروپا» را افزایش رقابت‌پذیری اقتصادی اتحادیه اروپا از طریق پیوند میان مراکز تحقیقاتی و تسهیل در جابه‌جایی پژوهشگران و محققان در سراسر اتحادیه اروپا دانست؛ موضوعی که ماده 179 معاهده کارکرد اتحادیه اروپا به آن اشاره کرده است:

«اتحادیه باید به دنبال تقویت پایه‌های علمی و فناورانه خود از طریق ایجاد منطقه تحقیق اروپا باشد. این منطقه باید حرکت آزادانه محققان، دانش علمی و فناوری را تسهیل بخشد و رقابت‌پذیری اتحادیه در عرصه‌های گوناگون ازجمله صنایع خود را تقویت کند» (Consolidated Version of TFEU 2012, 128).

کمیسیون اروپا بر این عقیده است که برنامه «منطقه تحقیق اروپا» در کانون استراتژی «اروپا 2020» و ابتکار «اتحادیه نوآوری» قرار دارد. ازاین‌رو، کمیسیون اروپا اولویت‌های گوناگونی در دوره جدید به‌خصوص همزمان با اجرای «افق 2020» برای منطقه تحقیق اروپا در نظر گرفته است. کمیسیون بیان می‌کند که هدف اصلی این برنامه کاهش فرار مغزها از کشورهای عضو اتحادیه اروپا به‌ویژه کشورهای ضعیف‌تر این اتحادیه است. همچنین کمیسیون اروپا در بیان دیگر اولویت‌ها می‌افزاید که دولت‌های عضو ضمن تقویت نظام‌های آموزشی و تحقیقاتی خود باید به‌سوی اتخاذ راهکاری در جهت تسهیل جابه‌جایی محققان و پذیرش آن‌ها از دیگر کشورهای عضو اتحادیه قدم بردارند. تأکید اتحادیه اروپا بر جابه‌جایی آسان محققان در سطح کشورهای عضو تا جایی است که سران کشورها زمانی سخن از «پنجمین آزادی» به میان آورده و خواستار ایجاد شرایطی برای آزادی جریان دانش در کنار آزادی کالا، خدمات، سرمایه و افراد شده بودند (Kubosova 14 March 2008) و در دوره‌های گوناگون بر حرکت آزادانه جریان دانشِ محققان به‌خصوص از طریق ابزارهای دیجیتال تأکید داشته‌اند.

شورای اتحادیه اروپا در آخرین نشست سال 2014 در شهر بروکسل نیز اجرای کامل ابتکار اتحادیه نوآوری را منوط به عملکرد منسجم و کامل «منطقه تحقیق اروپا» دانسته و نسبت به ایجاد بازار واحد برای دانش، تحقیق و نوآوری تأکید دوباره داشته است. همچنین بر این نکته تأکید شده که حرکت اتحادیه و دولت‌های عضو به سمت تقویت «منطقه تحقیق اروپا» باید در راستای رفع چالش‌های اجتماعی اتحادیه همچون کهنسالی جامعه، امنیت انرژی، تغییرات آب‌وهوایی و چالش‌های محیط‌زیست انجام گیرد، اگرچه توجه به اهمیت اقتصادی-تجاری تحقیقات کاربردی در جهت افزایش رقابت‌پذیری و برون‌رفت از بحران‌های اقتصادی اخیر از نظر تصمیم‌گیران اتحادیه اروپا دور نمانده است (Consilium 5 December 2014).

کمیسیون اروپا در راستای اجرای کامل «منطقه تحقیق اروپا» و ترغیب محققان و پژوهشگران به انجام تحقیقات کاربردی و همسو با اولویت‌های اتحادیه، دو نهاد آژانس اجرایی «شورای تحقیق اروپا» و «آژانس اجرایی تحقیق» را در سال 2007 میلادی تأسیس و در سال 2014 میلادی نیز مأموریت این دو نهاد را تا پایان اجرای برنامه «افق 2020» تمدید کرد. به‌طورکلی، کارویژه اصلی این دو نهاد اجرایی اعطای بورسیه تحصیلی و حمایت مالی از پژوهشگران و محققان در سطح اتحادیه اروپا است (Celis and Gago 2014, 449).

آژانس اجرایی شورای تحقیق اروپا

آژانس اجرایی شورای تحقیق اروپا در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان در ترغیب محققان و پژوهشگران به انجام پروژه‌های تحقیقاتی و اجرایی در راستای بهبود اقتصاد اتحادیه اروپا و رفع چالش‌های اجتماعی آن موفق بود، به‌وجود آمد. این شورا در سال 2007 میلادی و با بودجه 7.5 میلیارد یورویی برای بازه زمانی 2007 تا 2013 تأسیس شد. هدف اصلی ترسیمی این نهاد اجرایی که به‌صورت مستقیم زیر نظر کمیسیون اروپا فعالیت دارد، ارتقای کیفی تحقیقات در سطح اتحادیه اروپا از طریق اعطای بودجه‌های پژوهشی و حمایت‌های مالی به پژوهشگران در تمامی حوزه‌های علمی است (European Research Council 2014a, 13).

پس از پایان‌یافتن «برنامه چارچوبی هفتم» و آغاز برنامه «افق 2020»، بودجه‌ای برابر با 13 میلیارد یورو (معادل 17 درصد بودجه برنامه افق 2020 و 60 درصد بیشتر نسبت به دوره قبل) برای مدت‌زمان 2014 تا 2020 میلادی به این نهاد اجرایی اختصاص یافت. برآوردهای کمیسیون اروپا حاکی از آن است که در این بازه زمانی، حدود 7 هزار محقق از کمک‌های مالی و 42 هزار پژوهشگر ازجمله 11 هزار دانشجوی دکترا و 16 هزار محقق در دوره‌های فوق‌دکترا از حمایت‌های آژانس اجرایی شورای تحقیق اروپا برای دوره‌ای حداقل پنج‌ساله بهره‌مند خواهند شد (European Research Council 2014b, 55).

همچنین، شورا همزمان با آن که به دنبال حمایت مالی از طرح‌های تحقیقاتی پیشگام و نوآورانه است، ترغیب محققان به انتخاب موضوعات پژوهشی و اجرایی در راستای اهداف جامعه دانش در اتحادیه اروپا و همچنین رفع چالش‌های اجتماعی اتحادیه اروپا را موردتوجه قرار داده است. نکته قابل‌توجه در اعطای بورسیه و کمک مالی این است که هر یک از پژوهشگران در سراسر جهان امکان اخذ چنین امتیازاتی را خواهند داشت، مشروط به آن که پروژه‌های آن‌ها در داخل اتحادیه اروپا انجام گیرد. چراکه اساساً رویکرد آژانس اجرایی شورای تحقیق اروپا، دستیابی به ایده‌های برتر است و از این طریق سعی دارد به جذب نخبگان خارجی و کاهش نرخ فرار مغزها در داخل اتحادیه بپردازد (European Research Council 2015, 15).

آژانس اجرایی تحقیق

«آژانس اجرایی تحقیق» همچون آژانس اجرایی شورای تحقیق اروپا در سال 2007 میلادی با هدف حمایت مالی از طرح‌های تحقیقاتی و نوآورانه از سوی کمیسیون اروپا تأسیس شد. این آژانس اجرایی با دراختیارداشتن بودجه 6.1 میلیارد یورویی (در سال 2014) موظف به اعطای کمک‌های مالی به طرح‌هایی بود که ذیل ابتکار «اتحادیه نوآوری» تعریف شده و در حیطه بخش‌های مختلف برنامه «افق 2020» جای داشت (Celis and Gago 2014, 453). به‌طور مشخص‌تر، این آژانس اجرایی به آن دسته از پروژه‌های تحقیقاتی کمک مالی می‌کرد که آن پروژه‌ها دستاورد خاصی در عرصه علم داشته باشد (مانند حمایت از برنامه «اقدامات ماری کوری») یا کمک قابل‌توجهی به صنعت هوافضای اروپا کند یا با هدف کمک به رفع چالش‌های اجتماعی اتحادیه به‌خصوص در حوزه‌های امنیت غذا، کشاورزی پایدار، منابع طبیعی و امنیت اجتماعی طرح‌های کاربردی ارائه کند (Research Executive Agency 2015, 5).

آنچه آژانس اجرایی تحقیق را از آژانس اجرایی شورای تحقیق اروپا متمایز می‌کند، در دو موضوع نهفته است: نخست آن که «شورای تحقیق اروپا» موظف به اعطای کمک‌های مالی به‌تمامی طرح‌های پژوهشی در حوزه‌های گوناگون علوم فنی، تجربی، انسانی و امثال آن است، به‌شرط آن که طرح‌های ارائه‌شده منطبق با ضوابط و قوانین شورا باشد. این در حالی است که آژانس اجرایی تحقیق فقط به برخی از موضوعات پژوهشی همچون هوافضا، محیط‌زیست، منابع طبیعی و مسائلی مانند آن کمک مالی مستقیم خواهد کرد. تمایز دوم میان دو آژانس اجرایی نام‌برده نیز مربوط به این موضوع است که حمایت‌های مالی «شورای تحقیق اروپا» به‌صورت مستقیم و پس از بررسی درخواست‌ها و تأیید طرح‌های پژوهشی صورت می‌گیرد، اما عمده حمایت‌های مالی «آژانس اجرایی تحقیق» به‌صورت موردی و غیرمستقیم بوده و از طریق دیگر طرح‌ها و ابتکارهای اتحادیه اروپا، کمک‌های مالی در اختیار محققان قرار می‌گیرد. برای مثال، «آژانس اجرایی تحقیق» از طریق برنامه «اقدامات ماری کوری» کمیسیون اروپا دو کمک مالی درمجموع برابر با 410 هزار یورو در سال‌های گذشته به یکی از برندگان جایزه نوبل 2014 در رشته پزشکی اعطا کرده بود (Research Executive Agency 8 October 2014).

همان‌طور که به‌دفعات اشاره شد، تحقیق و توسعه تلاشی هدفمند در جهت دستیابی به نوآوری است و اتحادیه اروپا بدون آن نمی‌تواند به اولویت‌های سند راهبردی «اروپا 2020» و ابتکار اتحادیه نوآوری دست یابد. بااین‌حال، اتحادیه به این موضوع توجه دارد که آن دسته از تحقیقاتی قابل تبدیل‌شدن به دستاوردهای نوآورانه است که جنبه کاربردی داشته و به دنبال حل معضلات اجتماعی در سطح کشورهای عضو اتحادیه اروپا باشد. تبدیل ایده‌ها و تحقیقات کاربردی به کالا و خدمات نوآورانه و تربیت نیروی انسانی تحصیل‌کرده به کارآفرین نیازمند سازوکاری است که کمیسیون اروپا با تأسیس موسسه نوآوری و فناوری اروپا در سال 2008 میلادی به دنبال تحقق آن برآمده است.

موسسه نوآوری و فناوری اروپا

موسسه نوآوری و فناوری اروپا در سال 2008 میلادی و همزمان با آغاز بحران اقتصادی و کاهش سرمایه‌گذاری در عرصه تحقیق و توسعه از سوی کمیسیون اروپا تأسیس شد. ازجمله مأموریت‌های این موسسه می‌توان به این موارد اشاره کرد: 1) کمک به افزایش رشد اقتصادی پایدار و رقابت‌پذیری اتحادیه در اقتصاد جهانی؛ 2) تقویت بنیان‌های نوآوری در سطح کشورهای عضو اتحادیه اروپا و 3) تربیت نسل جدید کارآفرینان برای ارائه دستاوردهای نوآورانه. درواقع، این موسسه با این هدف تأسیس شد که برای کارآمدی هرچه بهتر مثلث دانش و ایجاد پیوندی مستحکم‌تر میان اضلاع آن در سطح اتحادیه اروپا، راهکارهای اجرایی تدوین کند. تبدیل ایده به محصول، تبدیل تحقیقات به ثروت و تبدیل قشر تحصیل‌کرده به کارآفرین، سه اولویت کلان موسسه نوآوری و فناوری اروپا با توجه به مثلث دانش است (Granieri and Renda 2012, 83).

بر کارویژه‌های این موسسه نه‌تنها در سند راهبردی «اروپا 2020» تأکید شده، بلکه اجرای کامل برنامه «افق 2020» نیز اتکای بسیاری بر فعالیت‌های موسسه نوآوری و فناوری اروپا دارد. اگرچه از بودجه حدوداً 80 میلیارد یورویی برنامه «افق 2020» فقط 7.2 میلیارد یورو به این موسسه اختصاص یافته، اما با این نگاه که خروجی این موسسه در راستای رفع چالش‌های اجتماعی در سطح اتحادیه اروپا است، می‌توان این‌گونه بیان کرد که رکن اصلی برنامه «افق 2020» و همچنین ابتکار «اتحادیه نوآوری»، موسسه نوآوری و فناوری اروپا در نظر گرفته می‌شود (Granieri and Renda 2010, 34).

بر اساس تصمیم پارلمان اروپا و شورای وزیران به شماره 1312/2013/EU در یازدهم دسامبر 2013 میلادی، اولویت‌های موسسه نوآوری و فناوری اروپا برای بازه زمانی 2014 تا 2020 میلادی با حمایت مالی برنامه «افق 2020» تعریف و تدوین شد. این تصمیم دربردارنده دو بخش اصلی است: 1) ایجاد و تقویت جوامع دانش و نوآوری و 2) اجرای طرح مشارکت نوآوری در سطح اتحادیه اروپا (Strategic Innovation Agenda 2013).

جوامع دانش و نوآوری در اتحادیه اروپا

همان‌طور که در فصل پیش گفته شد، بروز و استمرار برخی چالش‌های عمیق در سطح اتحادیه اروپا، تصمیم‌گیران کمیسیون اروپا را به طرح الگوی مثلث دانش برای پیوند میان سه عنصر اصلی آموزش، تحقیق و نوآوری که جملگی در اقتصاد دانش‌بنیان نقش اساسی داشته، ترغیب کرد. این قبیل چالش‌ها عبارت‌اند از: ناکارآمدی اتحادیه اروپا در تبدیل نتایج تحقیق و توسعه به فرصت‌های تجاری و شغلی، افتراق در نظام تحقیق و نوآوری با نظام آموزشی اتحادیه اروپا، فقدان فرهنگ نوآوری و کارآفرینی در میان محققان و قشر دانشگاهی اتحادیه اروپا و درنهایت نبود توجه کافی به بنگاه‌های کوچک و متوسط در سطح اتحادیه. در راستای رفع چالش‌های نام‌برده، کمیسیون اروپا با طرح برنامه کلانی ذیل ساختار موسسه نوآوری و فناوری اروپا با عنوان «جوامع دانش و نوآوری» درصدد تحقق و اجرای کامل الگوی مثلث دانش در سطح اتحادیه اروپا برآمد.

توجه به اهداف کلان «جوامع دانش و نوآوری» حاکی از آن است که تحقق دو موضوع، حائز اهمیت ویژه است: نخست آن که این طرح بتواند به چالش‌های اجتماعی در سطح اتحادیه اروپا بپردازد و در مسیر رفع آن‌ها قدم بردارد. دومین موضوع نیز به اولویت کلان اقتصادی اتحادیه اروپا در دهه دوم قرن بیست‌ویکم اشاره دارد. بر اساس سند راهبردی «اروپا 2020»، اتحادیه از طریق دستیابی به رشد اقتصادی هوشمند، پایدار و همه‌جانبه به دنبال افزایش رقابت‌پذیری خود میان دیگر قدرت‌های اقتصادی است. با توجه به چنین رویکردهایی، دست‌یابی کامل به اولویت‌های نام‌برده نیازمند ایجاد توازن میان و درون اضلاع مثلث دانش است. به‌عبارت‌دیگر، درصورتی‌که هدف اتحادیه اروپا ایجاد نوآوری برتر در سطح جهانی است، نهادهای اجرایی باید به سمتی پیش روند که نظام آموزشی به ایجاد خلاقیت، فرهنگ کارآفرینی و تقویت مهارت‌های فردی کمک کند؛ میان فرصت‌های تجاری کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت توازن برقرار شده و از کارآفرینی و صنایع کوچک و متوسط حمایت شود و درنهایت آن که تمرکز اصلی بر تحقیقات کاربردی باشد و مسیر تحقیق و توسعه به‌سوی رفع چالش‌های اجتماعی ریل‌گذاری شود.

همان‌طور که اشاره شد، کمیسیون اروپا با هدف رفع برخی چالش‌های اجتماعی مرتبط با مقوله نوآوری، اقدام به ایجاد جوامع دانش و نوآوری کرد. در حال حاضر، این طرح متشکل از پنج جامعه است که سه مورد اول زیر در سال 2010 میلادی و دو مورد دیگر نیز در سال 2014 و همزمان با روی‌کارآمدن کمیسیون «ژان کلود یونکر» ایجاد شد (Granieri and Renda 2012, 85):

1. جامعه آب‌وهوا که با هدف کاهش تغییرات شدید آب‌وهوایی، ایجاد شهرهای کم‌کربن، بهبود مدیریت مصرف آب و توسعه صنایع تولیدی بدون کربن ایجاد شده است.
2. جامعه دیجیتال که وظیفه تبدیل اتحادیه اروپا به قطب فناوری اطلاعات و ارتباطات، ارتقای کیفیت زندگی از طریق توسعه خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، ایجاد شهرهای تمام‌دیجیتال، ساخت سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند و ارتقای کیفی رسانه‌های فراگیر را در سطح اتحادیه اروپا دارد.
3. جامعه نوآوری انرژی که به موضوع انرژی‌های پایدار، محصولات مبتنی بر انرژی‌های نو و ایجاد فناوری برای بهره‌برداری از انرژی‌های نو می‌پردازد.
4. جامعه سلامت که افزایش رقابت‌پذیری صنایع اتحادیه اروپا، بهبود کیفیت زندگی شهروندان اروپا و پایدارسازی نظام خدمات درمانی در زمره اولویت‌های کلان آن است.
5. جامعه مواد خام که وظیفه بهره‌برداری صحیح و کارآمد از مواد خام موجود در سطح اتحادیه اروپا را در جهت ایجاد محصولات پایدار و نوآورانه بر عهده دارد.

افزون بر پنج جامعه بالا، کمیسیون اروپا برای هرچه نزدیک‌کردن فعالیت‌های موسسه نوآوری و فناوری اروپا به مسائل اجتماعی قرار است دو جامعه در سال 2018 میلادی با موضوعیت «امنیت غذایی» و «تولید محصولات دارای ارزش‌افزوده» و یک جامعه با عنوان «تحرک شهری» در سال 2019 ایجاد کند.

درنهایت آن که «جوامع دانش و نوآوری» در اتحادیه اروپا با هدف رفع چالش‌های اجتماعی از طریق الگوی مثلث دانش دارای پنج ویژگی به شرح ذیل هستند (European Institute of Innovation and Technology 2012, 3-4):

1. درجه بالایی از همگرایی؛ جوامع دانش و نوآوری برای نخستین بار در سطح اتحادیه اروپا، دو مقوله آموزش و کارآفرینی را به تحقیق و نوآوری پیوند زده‌اند.
2. چشم‌انداز بلندمدت؛ وظایف ترسیمی هر یک از «جوامع دانش و نوآوری» برای دوره‌ای حداقل هفت‌ساله تدوین شده است. چنین چشم‌انداز طولانی‌مدتی، این فرصت را در اختیار هر یک از جوامع قرار می‌دهد تا با تمرکز بر اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت به نیازهای اتحادیه اروپا در سال‌های آتی، واکنش مناسبی نشان دهند.
3. مدیریت کارآمد؛ رهبری مقتدر پیش‌نیاز تحقق اهداف کلان «جوامع دانش و نوآوری» است. از این رو، هر یک از جوامع با دارابودن شخصیت حقوقی مستقل از سوی یک مدیر اجرایی هدایت می‌شود. وظیفه اصلی مدیر اجرایی تدوین برنامه تجاری سالانه در راستای تبدیل دانش به فرصت‌های تجاری با هدف دستیابی به بازار و تأثیرگذاری بر چالش‌های اجتماعی است. باید گفت که موسسه نوآوری و فناوری اروپا فقط 25 درصد از بودجه جوامع پنج‌گانه بالا را تأمین می‌کند و بقیه بودجه موردنیاز از طریق فعالیت‌های تجاری این جوامع باید کسب شود.
4. الگوی هم‌مکانی؛ هر یک از «جوامع دانش و نوآوری» در پنج یا شش مرکز از اتحادیه اروپا حضور دارد. در هریک از این مراکز بخشی از الگوی مثلث دانش مرتبط با یکی از جوامع دانش و نوآوری در حال اجرایی شدن بوده که جملگی فقط در یک مرکز اصلی، فعالیت‌های خود را هماهنگ می‌کنند. برای مثال، «جامعه سلامت» کنسرسیومی از 50 سازمان اصلی و 90 سازمان فرعی اعم از صنایع، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها در 14 کشور عضو اتحادیه اروپا است. مرکز اصلی این جامعه در شهر مونیخ آلمان واقع شده و از 6 مرکز هم‌مکان در شهرهای لندن (انگلیس)، استکهلم (سوئد)، بارسلونا (اسپانیا)، پاریس (فرانسه)، هایدلبرگ (آلمان) و روتردام (هلند) ایجاد شده است.
5. فرهنگ در جوامع دانش و نوآوری؛ نیاز اتحادیه اروپا به ترویج حقیقی فرهنگ کارآفرینی است و بدون توجه به دو مؤلفه دانش و نوآوری این فرهنگ ایجاد نخواهد شد. بنابراین جوامع دانش و نوآوری در راستای رفع چالش‌های اجتماعی به دنبال پیوند دو عنصر آموزش و کارآفرینی با تحقیق و نوآوری هستند تا با توجه به منطق تجارت و رویکرد نتیجه‌محور بتوانند ایده‌های جامعه‌محور را به فاز تجاری‌سازی وارد کنند.

همان‌طور که ملاحظه شد، مؤلفه دانش در ایجاد نوآوری نقش اساسی دارد، اما بدون توجه به موضوع تحقیق و توسعه و ترویج فرهنگ کارآفرینی و خطرپذیری اقتصادی از طریق سرمایه‌گذاری در صنایع کوچک و متوسط مبتنی بر نوآوری نمی‌توان مدعی به وجود رابطه خطی بین دانش و نوآوری بود. ازاین‌رو، کمیسیون اروپا با تأسیس موسسه نوآوری و فناوری اروپا به دنبال ایجاد همگرایی میان اضلاع مثلث دانش برآمد که در قالب «جوامع دانش و نوآوری» سعی در تحقق این هدف داشته و دارد. بر اساس ارزیابی سال 2011 میلادی کمیسیون اروپا، صاحبان صنایع از موفقیت موسسه نوآوری و فناوری اروپا در تقویت اضلاع مثلث دانش و ایجاد پیوند میان آن‌ها ابراز رضایت داشته‌اند؛ این بدین معنی است که سیاستگذاری‌های کلان اتحادیه اروپا در جهت تجاری‌سازی ایده‌ها در مسیر صحیحی قرار گرفته، هرچند از تأثیر بحران مالی و بدهی در سال‌های پس از 2008 میلادی بر کُند شدن روند اجرای سیاست نوآوری در سطح اتحادیه نمی‌توان غفلت کرد.

مشارکت نوآوری اروپا

افزون بر ابعاد اقتصادی مؤلفه نوآوری در اتحادیه اروپا، آنچه اهمیت این مؤلفه را در اذهان تصمیم‌گیران اتحادیه اروپا در دهه دوم قرن بیست‌ویکم برجسته کرده، ابعاد اجتماعی نوآوری است. در همین راستا، کمیسیون اروپا به اجرای طرحی جدید با عنوان «مشارکت نوآوری اروپا» مبادرت کرد تا از طریق بسیج منابع مادی و انسانی، چالش‌های خاص اجتماعی در سطح اتحادیه اروپا رفع شود. به بیانی دقیق‌تر، کمیسیون اروپا اعلام داشته که این طرح دربردارنده ویژگی‌های ذیل است: 1) این طرح بر مزایای اجتماعی و نوسازی سریع بخش‌ها و بازارهای مرتبط متمرکز خواهد بود؛2) در کل زنجیره تحقیق و نوآوری فعال می‌شود؛3) قادر به جمع‌آوری تمامی بازیگران اعم از سیاستگذاران، پژوهشگران و نوآوران در سطوح منطقه‌ای، کشوری و اتحادیه اروپا است و 4) توان یکسان‌سازی، ساده‌سازی و هماهنگ‌سازی بهتر ابزار و طرح‌های موجود و تجهیز آن‌ها با اقدامات جدید در موارد ضروری را دارد (Granieri and Renda 2012, 87).

کمیسیون اروپا با شناسایی چند چالش عمده در سطح اتحادیه اروپا به دنبال یافتن راه‌حلی نوآورانه از طریق برنامه «مشارکت نوآوری اروپا» است. هدف کلیدی از این رویکرد بیشتر معطوف به این موضوع بوده که برنامه نام‌برده در عین توجه به الگوی مثلث دانش، به‌جای ایجاد یک ابزار جدید، به ایجاد انسجام و هماهنگی هر چه بیشتر در طرح‌ها و ابزار موجود بپردازند. به همین دلیل موسسه نوآوری و فناوری اروپا نقشی اساسی در اجرای این طرح دارد، چراکه اساساً این موسسه مسئولیت ایجاد و تقویت پیوند میان اضلاع مثلث دانش را بر عهده دارد (EIP Independent Expert Group 2014, 15).

بر اساس ابتکار «اتحادیه نوآوری»، پنج طرح ذیل برنامه «مشارکت نوآوری اروپا» تعریف شده تا با برنامه‌ریزی و هماهنگ‌سازی سیاست‌ها در سطح ملی و فراملی بخش اصلی چالش‌های اجتماعی به‌واسطه دانش، تحقیق و نوآوری رفع شود. این پنج طرح به شرح ذیل است:

1. کهنسالی فعال و سالم: این طرح با هدف توانمندسازی و بهبود سلامت کهنسالان جامعه اروپا؛ ارتقای کارآمدی و پایداری نظام خدمات درمانی و سلامتی و درنهایت بازاریابی برای کالاها و خدمات نوآورانه مرتبط با سلامت کهنسالان در داخل و خارج اتحادیه اروپا راه‌اندازی شده است. هدف نهایی از اجرای این طرح مشارکتی در سطح اتحادیه اروپا، افزایش دوساله طول عمر و امید به زندگی کهنسالان جامعه تا پایان سال 2020 است. بنا بر آمار رسمی کمیسیون اروپا، هزینه‌های مرتبط با کهنسالان در اتحادیه اروپا برابر با 4.75 درصد تولید ناخالص داخلی تا سال 2060 میلادی خواهد بود و اجرای این طرح کمک شایانی به کاهش هزینه‌ها و افزایش سلامتی قشر کهنسال جامعه اروپا خواهد کرد (European Commission 6 October 2010).
2. بهره‌وری و پایداری محصولات کشاورزی: هدف از اجرای این طرح بهره‌گیری از طرح‌های نوآورانه برای دستیابی به محصولات کشاورزی بیشتر و بهتر از زمین کشاورزی کوچک‌تر است. اجرای این طرح به کشاورزان، محققان، فروشندگان، نهادهای مردمی و دیگر بازیگران این امکان را می‌دهد که با شناسایی مشکلات و چالش‌ها به سمت رفع هرچه سریع‌تر این قبیل مشکلات از طریق نوآوری بروند (EIP-AGRI n. d.).
3. شهرها و جوامع هوشمند: برنامه مشارکت نوآوری اروپا درباره شهرها و جوامع هوشمند به دنبال ایجاد پیوند میان شهرها، صنایع و شهروندان در راستای ارتقای کیفی زندگی شهری از طریق راه‌حل‌های پایدار و یکپارچه است. ازجمله این راه‌حل‌ها می‌توان به بهره‌گیری از نوآوری‌های کاربردی، برنامه‌ریزی بهتر، اتخاذ هرچه بیشتر رویکردهای مشارکت‌جویانه، بهبود کارآمدی انرژی، سیستم حمل‌ونقل مناسب‌تر و استفاده هوشمند از فناوری ارتباطات و اطلاعات در سطح شهرها اشاره کرد (EIP-SCC 4 June 2015).
4. آب آشامیدنی: این طرح در راستای دستیابی به راه‌حل‌هایی نوآورانه در حوزه آب آشامیدنی در سطح اتحادیه و دیگر کشورهای جهان در حال اجرا است. همچنین، اجرای این طرح فرصت‌هایی برای بازاریابی دستاوردهای نوآورانه اتحادیه اروپا در حوزه آب آشامیدنی فراهم خواهد کرد (EIP Water 7 August 2015).
5. مواد خام: ابتناء بیش از سی میلیون شغل در سطح اتحادیه اروپا بر مواد خام این الزام را برای کمیسیون اروپا به‌وجود آورده که دسترسی پایدار به مواد خام همواره میسر باشد. طرح «مشارکت نوآوری اروپا» این امکان را فراهم خواهد کرد که با همکاری دولت‌های عضو اتحادیه، شرکت‌ها، محققان و سازمان‌های مردم‌نهاد، راه‌حل‌های نوآورانه درجهت دسترسی دائمی به منابع خام ارائه و اجرایی شود.

جمع‌بندی

برآیند سیاست‌ها، برنامه‌ها، طرح‌ها و ابتکارهای اتحادیه اروپا در حوزه تحقیق و توسعه گواه آن است که اتحادیه به کار ویژه و نتایج این مؤلفه‌ها در آینده خوش‌بین است، بنابراین سرمایه‌گذاری عظیمی در اجرای کامل سیاست نوآوری در اتحادیه اروپا صرف شده و کماکان ادامه دارد. از نتایجی که معمولاً از اجرای سیاست نوآوری در اتحادیه اروپا می‌توان به دست آورد و عملاً تصمیم‌گیران نیز به دنبال کسب این نتایج هستند، مواردی چون افزایش نرخ اشتغال، کسب ثروت از ایده‌ها و تحقیقات کاربردی، افزایش تولید ناخالص داخلی و نظایر آن است.

منابع

1. کیوان پناه، علی. 1388. نوآوری در بستر اقتصاد آزاد ممکن می‌شود. روزنامة دنیای اقتصاد، 2 دی، شمارة پیاپی 1976، ص. 28.
2. Celis, Julio, and Jose Gago. 2014. “Shaping Science Policy in Europe.” Molecular Oncology, 8 (3): 447-457.
3. Consilium. 2014, December 5. Coucil Conclusion on European research area Progress Report 2014. Press Release. http://www.consilium.europa.eu/en/workarea/downloadasset.aspx?id=40802190583
4. Consolidated Version of TFEU. 2012. Offical Journal of the European Union, Volume 55, C 326.
5. EIP Independent Expert Group. 2014. Outriders for European Competitiveness: European Innovation Partnerships as a Tool for Systemic Change. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
6. EIP Water. 2015, August 7. EIP Water: Boosting Opportunities-Innovating Water. http://ec.europa.eu/environment/water/innovationpartnership/index_en.htm
7. EIP-AGRI. No Date. European Innovation Partnership 'Agricultural Productivity and Sustainability'. http://ec.europa.eu/eip/agriculture/en/content/EIPAGRIabout
8. EIP-SCC. 2015, June 4. The European Innovation Partnership on Smart Cities and Communities. http://ec.europa.eu/eip/smartcities/index_en. htm
9. EU Projects Office. No Date. FP7-Horizon 2020 comparison. http://cerneu. web.cern. ch/horizon2020/fp7-comparison
10. European Commission. 2000. Towards A European Research Area. COM (2000) 6 final.
11. European Commission. 2010, October 6. Turning Europe into a True Innovation Union. Memo/10/473. http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-10-473_en.pdf
12. European Commission. 2010a. Europe 2020 Flagship Initiative: Innovation Union. COM (2010) 546 final.
13. European Commission. 2010b. Europe 2020: A Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth. COM (2010) 2020.
14. European Commission. 2010c. Europe 2020 Integrated Guidelines for the Economic and Employment Policies of the Member States. SEC (2010) 488 final.
15. European Commission. 2010d. Europe 2020: A Strategy for Smart, Sustainable and Inclusive Growth. COM (2010) 2020.
16. European Commission. 2015, March 30. Innovation Union: Why Do Wee Need an Innovation Union. http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm?pg=why
17. European Institute of Innovation and Technology. 2012. Catalysing Innovation in the Knowledge Triangle. Brussels: Technopolis.
18. European Research Council. 2014a. Annual Report on the ERC Activities and Achievements in 2013. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
19. European Research Council. 2014b. ERC Work Program 2015. European Commission C(2014)5008.
20. European Research Council. 2015. ERC in a Nutshell. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
21. Flash Eurobarometer. May 2014. The Role of Public Support in the Commercialisation of Innovations. Report 394. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
22. Granieri, Massimiliano, and Andrea Renda. 2010. A New Approach to Innovation Policy in the European Union. Task Force Report. Brussels: Center for European Policy Studies.
23. Granieri, Massimiliano, and Andrea Renda. 2012. Innovation Law and Policy in the European Union: Towards Horizon 2020. Milan: Springer.
24. Jovanovic, Miroslav. 2013. The Economics of European Integration. Cheltenham: Edward Elgar.
25. Kubosova, Lucia. 2008, March 14. “EU Pledges to Create 'Fifth Freedom' of Knowledge”. euobserver. https://euobserver.com/economic/25838
26. Nakamura, Alice, Leonard Nakamura, and Masao Nakamura. 2013. “Building the Innovation Union: Lessons from the 2008 Financial Crisis”, In The Innovation Union in Europe: A Socio-Economic Perspective on EU Integration, edited by Elias Carayannis, and George Korres. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
27. Research Executive Agency. 2014, October 8. Nobel Prize Edvard Moser received two MCA grants. http://ec.europa.eu/rea/news/newsroom/2014_10_08_news_en. htm
28. Research Executive Agency. 2015. 2014 Annual Activity Report. Ares(2015)1420146.
29. Strategic Innovation Agenda. 2013. Offical Journal of the European Union, L347.
30. Zagame, Paul. 2010. The Costs of A Non-Innovative Europe: What Can We Learn And What Can We Expect from The Simulation Works. https://ec.europa.eu/research/social-sciences/pdf/demeter-costs-non-innovative-europe-zagame_en.pdf